Tăng huyết áp hiện vẫn là một thách thức y tế hàng đầu, là nguyên nhân chính dẫn đến các bệnh lý tim mạch và tử vong trên toàn cầu. Theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới, hiện đã có khoảng 1,5 tỷ người trên thế giới mắc bệnh tăng huyết áp và mỗi năm có khoảng 9,4 triệu người bị tăng huyết áp đã tử vong.

Tại Việt Nam theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế Giới (WHO) 2023, tỷ lệ tăng huyết áp tuổi từ 30-79 là 30%, trong đó có 47% được điều trị, nhưng chỉ có 13% được kiểm soát, tương ứng 14,3 triệu người tăng huyết áp. Tuy nhiên vẫn còn tỉ lệ tương đối cao người bệnh chưa được phát hiện bệnh hoặc đã phát hiện nhưng chưa kiểm soát được bệnh. ¹

Huyết áp là gì? ²

Huyết áp là áp lực của máu tác động lên thành động mạch khi tim bơm máu vào động mạch. Huyết áp được tạo ra do tương tác giữa lực co bóp của tim và sức cản của động mạch, giúp vận chuyển máu đi khắp cơ thể, cung cấp oxy và các chất dinh dưỡng cho các cơ quan duy trì hoạt động của cơ thể.

Huyết áp được xác định bằng hai chỉ số, thường được viết dưới dạng một tỷ số. Chỉ số thứ nhất (hay chỉ số trên) là huyết áp tâm thu, chỉ số thứ hai (hay chỉ số dưới) là huyết áp tâm trương.

Huyết áp tâm thu (HATT) hay còn gọi là huyết áp tối đa, là áp lực của máu lên động mạch khi tim co bóp. Huyết áp tâm thu phụ thuộc vào sức co bóp của tim và thể tích máu mỗi nhịp bóp.

Huyết áp tâm trương (HATTr) hay còn gọi là huyết áp tối thiểu, là lực tác động của máu lên thành động mạch ở thì tâm trương (khi cơ tim được thả lỏng).

Phân loại các mốc huyết áp ¹

Tăng huyết áp (THA) là khi huyết áp tâm thu (HATT) từ 140mmHg trở lên và/hoặc huyết áp tâm trương (HATTr) từ 90mmHg trở lên.

Người bệnh được chẩn đoán là Tiền THA khi HATT từ 120mmHg nhưng dưới 140mmHg và/hoặc HATTr từ 70mmHg nhưng dưới 90mmHg. Người mắc Tiền THA được điều trị bằng các biện pháp thay đổi lối sống và những người cần được điều trị bằng thuốc nếu có chỉ định.

Cơn THA cấp cứu được định nghĩa là huyết áp tâm thu từ 180mmHg trở lên và/hoặc huyết áp tâm trương từ 110mmHg trở lên, trong tình huống đó cần đánh giá tổn thương cơ quan đích (não, tim, thận, động mạch trung tâm, ngoại biên và mắt) để chẩn đoán THA khẩn cấp hoặc THA cấp cứu và có hướng xử trí thích hợp.

Những người mắc THA áo choàng trắng được xác định khi có tăng huyết áp phòng khám (HAPK) trong khi huyết áp lưu động (HALĐ) hoặc huyết áp đo tại nhà (HATN) bình thường. Chẩn đoán THA áo choàng trắng khi đo HAPK ≥140/90mmHg, HATN <135/85mmHg hoặc HALĐ 24 giờ <130/80mmHg.

Bảng phân loại huyết áp và THA của Phân Hội Tăng Huyết Áp Việt Nam (VSH)/ Hội Tim Mạch Học Việt Nam (VNHA) năm 2024. ¹

Cách xử trí khi bị huyết áp cao

Khi bị huyết áp cao, người bệnh cần được đưa đến cơ sở y tế để được khám, đánh giá toàn diện ở người bệnh có THA với các mức độ, giai đoạn THA qua tiền sử cá nhân và gia đình, thăm khám lâm sàng, các xét nghiệm, sàng lọc nguyên nhân THA thứ phát, các yếu tố tham gia phát triển tăng huyết áp, các yếu tố nguy cơ tim mạch đi kèm, tổn thương cơ quan trung gian do THA, bệnh cảnh đồng mắc tim mạch, thận và não,… nhằm hạn chế tối đa biến chứng do bệnh THA gây ra, giảm tỷ lệ tử vong và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh. ¹

Lưu ý cho người bệnh tăng huyết áp

Tăng huyết áp là bệnh mạn tính nên cần theo dõi đều, điều trị đúng và đủ hàng ngày, điều trị lâu dài. Khi điều trị đã đạt huyết áp mục tiêu, cần tiếp tục duy trì phác đồ điều trị lâu dài kèm theo việc theo dõi chặt chẽ, định kỳ để điều chỉnh kịp thời và tối ưu hóa phác đồ điều trị khi cần thiết.

Người bệnh cần tuân thủ điều trị theo chỉ định của bác sĩ vì THA không được điều trị và kiểm soát tốt sẽ dẫn đến tổn thương nặng các cơ quan đích và gây các biến chứng nguy hiểm bao gồm bệnh tim, đột quỵ, bệnh thận, bệnh mắt, bệnh động mạch và xơ vữa. THA có thể được kiểm soát tốt qua thay đổi lối sống và tuân thủ thuốc điều trị (nếu có chỉ định).

Tích cực thay đổi lối sống như:

• Ăn giảm muối, mỗi ngày dưới 5g muối (khoảng 2g natri) hoặc 1 muỗng cà phê muối, tiêu thụ ít thực phẩm chế biến sẵn
• Tăng cường rau xanh, hoa quả tươi, các loại hạt
• Giảm tiêu thụ đường tự do có trong các loại đồ uống có đường (như nước ngọt và nước ép trái cây có thêm đường)
• Hạn chế uống rượu, bia
• Ngừng hoàn toàn việc hút thuốc lá hoặc thuốc lào (nếu có)
• Hoạt động thể lực ở mức thích hợp như đi bộ, đạp xe hoặc bơi lội vừa phải ít nhất 150 phút mỗi tuần (ít nhất 30 phút/ngày, 5-7 ngày/tuần)
• Giảm cân đối với người bệnh thừa cân, béo phì giúp giảm huyết áp
• Tránh lo âu, căng thẳng thần kinh, cần chú ý đến việc thư giãn, nghỉ ngơi hợp lý. ¹

Người bệnh tự theo dõi huyết áp tại nhà, dùng thuốc đều đặn theo chỉ định của bác sĩ và thay đổi lối sống tích cực là rất cần thiết để kiểm soát huyết áp. Tăng cường sự hợp tác điều trị giữa bác sĩ và người bệnh, góp phần kiên trì tuân thủ điều trị, từ đó giúp người bệnh đạt được các mục tiêu điều trị, hiệu quả kiểm soát huyết áp tốt nhất và giảm nguy cơ biến chứng do THA.

BS.CKII. Trần Thuý Bình

Trưởng khoa Nội tổng hợp

Trung tâm Y tế Thành phố Long Xuyên

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Hội tim mạch học quốc gia Việt Nam (2024), Đồng thuận quan điểm của một số chuyên gia của Phân hội Tăng huyết áp 2024 về chiến lược thực hành lâm sàng quản lý tăng huyết áp tại Việt Nam.
2. Phạm Mạnh Hùng (2019), Lâm sàng tim mạch học, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội, 197-204.

SERV-NDT-HTN1-25-04-2025